Οι σοβαρές οικονομικές προκλήσεις, οι οποίες δημιουργήθηκαν με την παγκόσμια οικονομική κρίση και πιο πρόσφατα με την πανδημία, πυροδότησαν μια δημόσια συζήτηση για το εάν οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να επεκτείνουν την εργαλειοθήκη της αντισυμβατικής νομισματικής τους πολιτικής, τόσο ώστε να συμπεριλάβει και τη χρηματοδότηση των κυβερνήσεων διά μέσου της κοπής νομίσματος. Η διαδικασία αυτή συχνά συσχετίζεται με τη μεταφορά του Μίλτον Φρίντμαν ενός ελικοπτέρου που ρίχνει χρήματα από τον ουρανό. Εξετάζοντας τον ρόλο της νομισματικής πολιτικής, διαρκούσης της Μεγάλης Υφεσης, ο βραβευμένος με Νομπέλ ισχυρίστηκε ότι μία μόνιμη αύξηση στη νομισματική βάση θα μπορούσε να αναθερμάνει την αθροιστική ζήτηση ακόμα κι αν υπήρχε η παγίδα της σοβαρής έλλειψης ρευστότητας, όταν δηλαδή τα επιτόκια είναι μηδενικά και οι τιμές στάσιμες ή μειούμενες. Αυτή η αύξηση θα μπορούσε να διοχετευθεί στα νοικοκυριά με φοροαπαλλαγές ή άλλους είδους κρατική στήριξη. Η δεκαετία του 1970 αγωνίστηκε να συγκρατήσει τον πληθωρισμό και τα πολλά καταστροφικά επεισόδια, στη διάρκεια των οποίων η νομισματική πολιτική κατέστη όμηρος των δημοσιονομικών αναγκών μιας χώρας, όμως έκαναν την κοπή νομίσματος ταμπού.
Η επιτυχία των κεντρικών τραπεζών να χαλιναγωγήσουν τον πληθωρισμό στηρίχθηκε στο να περιφρουρήσουν την αυτονομία τους έναντι των Αρχών, οπότε η ιδέα της χρηματοδότησης των ελλειμμάτων με νέο χρήμα σήμερα πλέον φαντάζει θανάσιμη απειλή. Θα έπρεπε να υπάρχει ακόμα αυτό το ταμπού; Σε πρόσφατη έρευνα μελετάμε τα επιχειρήματα υπέρ και κατά αυτής της θέσης. Οι υπέρμαχοι διατείνονται ότι επηρεάζει δυναμικότερα την αθροιστική ζήτηση από τα μέτρα δημοσιονομικής στήριξης, που τα χρηματοδοτεί ο δανεισμός. Δεδομένου ότι δεν αυξάνεται το δημόσιο χρέος, η κοπή νομίσματος δεν χρειάζεται να αντισταθμιστεί με μελλοντική αύξηση των φόρων, οπότε οι καταναλωτές πιθανώς θα είναι πιο πρόθυμοι να ξοδέψουν. Συν τοις άλλοις, αυτή η μέθοδος μπορεί να αποτρέψει τις αυτοεκπληρούμενες υπερβάσεις στον δημόσιο δανεισμό. Εάν οι επενδυτές αιφνιδίως παύσουν να πιστεύουν ότι είναι βιώσιμο το χρέος, η κεντρική τράπεζα θα απέφευγε τη χρεοκοπία, νομισματοποιώντας το. Είναι σημαντικό πως εάν η κεντρική τράπεζα ακολουθήσει τη στρατηγική αυτή και δεν καταχραστεί τη δύναμή της στη νομισματοποίηση πέραν των αυτοεκπληρούμενων υπερβάσεων, μάλλον οι επενδυτές σε πρώτη φάση δεν θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους.
Αλλά ακόμα και οι οπαδοί της κοπής νομίσματος θα επισημάνουν τους σοβαρούς κινδύνους και ο πρώτος είναι ότι ίσως ανοίξει τον δρόμο, ώστε οι αποφάσεις των αρμόδιων για τη νομισματική πολιτική να τεθούν στην υπηρεσία των δημοσιονομικών αναγκών. Η συνεπαγόμενη απώλεια της εμπιστοσύνης στην ικανότητα της τράπεζας να διατηρήσει χαμηλά τον πληθωρισμό, θα οδηγούσε σε υπερπληθωρισμό, όπως στη Ζιμπάμπουε το 2007-2008. Χρησιμοποιήσαμε την εμπειρική προσέγγιση για μία προκαταρκτική εκτίμηση των πληθωριστικών κινδύνων, αφενός αναλύοντας τον συσχετισμό νομισματικής βάσης και πληθωρισμού σε ορισμένες χώρες τη δεκαετία του 1950, αφετέρου το εάν η αντισυμβατική νομισματική αντίδραση στην πανδημία αναθέρμανε τις προσδοκίες πληθωρισμού. Η νομισματική επέκταση επηρέασε μετρίως τον δείκτη σε χώρες με ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες, χαμηλό αρχικό πληθωρισμό και μειωμένα δημοσιονομικά ελλείμματα. Ως προς τις παρεμβάσεις στην πανδημία, οι περισσότερες χώρες προέβησαν σε αγορές περιουσιακών στοιχείων στις δευτερογενείς αγορές εντός του πλαισίου προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης με προσωρινό χαρακτήρα.
Πάντως, σε ορισμένες αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες τα προγράμματα στήριξης εμπεριείχαν στοιχεία απευθείας χρηματοδότησης της κυβέρνησης με αγορές κρατικών τίτλων στην πρωτογενή αγορά και την επέκταση δανείων και επιδοτήσεων στην κυβέρνηση συχνά με τον απερίφραστο στόχο της παροχής δημοσιονομικής στήριξης.
* Οι κ. Itai Agur, Damien Capelle είναι οικονομολόγοι και οι Giovanni Dell’Ariccia και Damiano Sandri, αναπληρωτής διευθυντής και αναπληρωτής προϊστάμενος του Τμήματος Ερευνών του ΔΝΤ. Το άρθρο δημοσιεύεται στο ιστολόγιο του ΔΝΤ.
