Πετάγονται στη θάλασσα, χάνονται στη στεριά ή αφήνονται να σαπίσουν σε καταστήματα και ψυγεία, η σπατάλη αλιευμάτων βρίσκεται σε δυσθεώρητα ύψη, προκαλώντας οικολογική και επισιτιστική καταστροφή. Μπορεί να αντιστραφεί;
Τον Φεβρουάριο του 2022, μια μηχανότρατα ολλανδικής ιδιοκτησίας απελευθέρωσε 100.000 νεκρά ψάρια, τα οποία σκέπασαν με ένα ασημί στρώμα αρκετές χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα ωκεανού στα ανοιχτά της Γαλλίας. Οι ιδιοκτήτες του σκάφους έριξαν της ευθύνη για την απόρριψη σε ένα ελαττωματικό δίχτυ, ενώ οι περιβαλλοντικές ομάδες ισχυρίστηκαν ότι τα ψάρια πετάχτηκαν σκόπιμα.
Όποια και αν είναι η αλήθεια, αυτό το θέαμα της χαμένης θαλάσσιας ζωής ήταν η κορυφή του παγόβουνου: τα στοιχεία της WWF δείχνουν ότι το 2019, τουλάχιστον 230.000 τόνοι ψαριών πετάχτηκαν στα νερά της ΕΕ. Τα περισσότερα απόβλητα – το 92% – σχετίζονται με την αλιεία με τράτες βυθού, μια μέθοδο που ξύνει τον πυθμένα της θάλασσας, μαζεύοντας αδιακρίτως τα πάντα στο πέρασμά της.
Αυτός ο αριθμός είναι ένα μικρό κλάσμα ενός ακόμη μεγαλύτερου παγκόσμιου προβλήματος. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) εκτιμά ότι το 35% όλων των ψαριών, των οστράκων και των μαλακίων που συλλέγονται από ωκεανούς, λίμνες και ιχθυοκαλλιέργειες σπαταλούνται ή χάνονται πριν φτάσουν στο πιάτο του καταναλωτή.
Τα ψάρια είναι εξαιρετικά ευπαθή, γεγονός που τα καθιστά πιο ευάλωτα. Τα απόβλητα ψαριών είναι ιδιαίτερα σοκαριστικά, λέει ο Pete Pearson, ανώτερος διευθυντής για τα απόβλητα τροφίμων στο WWF, επειδή «είναι άγρια ζώα, επομένως πετάμε άγρια ζωή».
Οι πληθυσμοί των ψαριών απειλούνται ήδη από την υπεραλίευση, τη ρύπανση και την κλιματική κρίση. Με τα τρέχοντα ποσοστά κατανάλωσης ψαριών που προβλέπεται να διπλασιαστούν έως το 2050, τα απόβλητα βρίσκονται όλο και περισσότερο στο ραντάρ των ρυθμιστικών αρχών. «Πρέπει να κάνουμε κάτι για αυτό», λέει ο Omar Peñarubia, αξιωματικός αλιείας στον FAO.
Η αρχή πρέπει να γίνει, λένε οι ειδικοί, με την κατανόηση του τι ακριβώς οδηγεί τη σπατάλη μεταξύ της αλιείας και του πιάτου. Το έργο καθίσταται δύσκολο από τις διαβόητες αδιαφανείς αλυσίδες εφοδιασμού και τα ελλιπή δεδομένα, αν και τα στοιχεία είναι ξεκάθαρα στο ότι τα περισσότερα απόβλητα ψαριών ξεκινούν από τη διαδικασία της αλιείας.
Λίγο λιγότερο από το ήμισυ του συνόλου των ψαριών που καταναλώνουν οι άνθρωποι αλιεύονται άγρια στη θάλασσα. Τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα (άθελα αλιευμένα, ανεπιθύμητα ψάρια) είναι επίσης ένα αυξανόμενο πρόβλημα: περίπου το 10% των ψαριών που αλιεύονται άγρια απορρίπτονται παγκοσμίως κάθε χρόνο, αντιπροσωπεύοντας 8,6 εκατομμύρια τόνους. Οι κύριοι ένοχοι είναι τα ανακριβή αλιευτικά εργαλεία και οι πολιτικές που επιτρέπουν στους αλιείς να απορρίπτουν είδη που δεν αποτελούν στόχο.
Υπάρχει και οικονομικός παράγοντας. «Νομίζω ότι υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ των επιδοτήσεων και των απορριμμάτων», λέει ο Rashid Sumaila, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας.
Ο αντίκτυπος της παράνομης και αλιείας είναι επίσης σημαντικός, λέει ο Sumaila, καθώς είναι πιθανό να συμβάλλει με χιλιάδες τόνους νεκρά ψαριά.
Τρόφιμα για 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους
Τα απόβλητα ψαριών δεν αφορούν απλώς την απώλεια ζωής: για τα 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους των οποίων η διατροφή εξαρτάται από τα ψάρια, είναι μια χαμένη ευκαιρία.
«Η αφήγηση είναι ότι πρέπει να παράγουμε περισσότερα για να θρέψουμε τις αναπτυσσόμενες μάζες, αλλά ο μεγαλύτερος τρόπος για [αύξηση] τη προσφοράς είναι η μείωση των απωλειών», λέει η Shakuntala Thilsted, επικεφαλής για τη διατροφή και τη δημόσια υγεία στο World Fish και νικητής του Παγκοσμίου Βραβείου Τροφίμων 2021.
Πολλοί βλέπουν τις ιχθυοκαλλιέργειες – που παράγουν περισσότερο από το ήμισυ της προσφοράς ψαριών μας – ως λύση για τη σπατάλη της άγριας αλιείας. Αλλά ο Dave Love, επιστήμονας στο Johns Hopkins Center for a Livable Future, λέει ότι διάφοροι παράγοντες, όπως οι ασθένειες, προκαλούν σημαντικές απώλειες και εκεί.
Την ίδια ώρα, ο FAO εκτιμά ότι το 27% όλων των ψαριών παγκοσμίως χάνεται ή σπαταλάται μετά την εκφόρτωση, αλλά στις χώρες χαμηλού εισοδήματος τα ψάρια είναι πιο πιθανό να χαθούν ακούσια παρά να σπαταληθούν, λέει η Peñarubia.
Μια μελέτη έδειξε ότι στην Γκάνα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Τόγκο, το 65% των χαμένων ψαριών στη στεριά οφειλόταν σε κακό χειρισμό, έλλειψη εγκαταστάσεων αποθήκευσης και ψύξης.
Τα ψάρια εξαφανίζονται επίσης μετά τη διανομή, αλλά εδώ οι ένοχοι είναι οι πωλητές και οι καταναλωτές, σχεδόν αποκλειστικά σε χώρες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Στη Βόρεια Αμερική, την Ωκεανία και την Ευρώπη, τα απόβλητα ψαριών που καταναλώνονται ξεπερνούν κατά πολύ αυτά κάθε άλλης περιοχής στον κόσμο.
Ο Pearson πιστεύει ότι οι πωλητές λιανικής στις ΗΠΑ συμβάλλουν εν μέρει στο πρόβλημα δίνοντας προτεραιότητα στα μεγάλα, φρέσκα ψάρια για να τα πουλήσουν σε ακριβή τιμή. «Αυτή είναι η πραγματική τραγωδία, γιατί έχει μεταφερθεί σε όλη τη διαδρομή μέσω της εφοδιαστικής αλυσίδας και μετά νιώθουμε άνετα με ένα ποσοστό απώλειας 10% έως 30% στο κατάστημα», λέει.
Η λύση του ψυγείου
Υπάρχουν λύσεις για τη μείωση της αλλοίωσης των ψαριών κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Η αύξηση της πρόσβασης σε τεχνολογίες ψυχρής αλυσίδας σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, μαζί με μεθόδους όπως η ξήρανση με ηλιακή ενέργεια, θα μπορούσε να παρατείνει τη διάρκεια ζωής των ψαριών. Οι ψαράδες και οι μεταποιητές χρειάζονται επίσης εκπαίδευση για καλύτερο χειρισμό και αποθήκευση ψαριών.
Στο τέλος, οι Pearson και Love υποστηρίζουν ότι πρέπει να ενθαρρύνουμε περισσότερους ανθρώπους να επιλέξουν κατεψυγμένα ψάρια, κάτι που θα μπορούσε να μειώσει τη ζήτηση για φρέσκο ψάρι στα παντοπωλεία και να περιορίσει την ποσότητα που χάνεται στο λιανικό εμπόριο και στα σπίτια των ανθρώπων.
Η πρόληψη είναι η καλύτερη λύση, ξεκινώντας από τη θάλασσα, όπου ξεκινά αυτό το πρόβλημα, λέει ο Pearson. Οι αλιείς πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με πιο κατάλληλα εργαλεία και να βοηθούνται από πολιτικές που αποθαρρύνουν τις απορρίψεις.
Για γενιές πιστεύαμε ότι «ο ωκεανός είναι τεράστιος και μπορούμε να πάρουμε ό,τι θέλουμε», λέει ο Pearson. «Τώρα είμαστε κοντά στο να δούμε τα όριά του. Και όταν έχεις όρια, απαιτείται να γίνεις πιο αποτελεσματικός».
Πηγή: Guardian
